Zasady dziedziczenia po zmarłym

22 Grudzień 2011 | Autor: Paweł Borek | 0 komentarzy

Mimo że nieznaczna część społeczeństwa interesuje się przepisami prawa, to jednak prawo dotyka każdego z nas. Tak dzieje się choćby w przypadku śmierci człowieka, którego aktywa majątkowe bądź długi przechodzą na następców prawnych. Kwestię tę regulują normy prawa spadkowego określone w ustawie Kodeks cywilny (dalej zwanej w skrócie k.c.).

Pierwsza grupa spadkobierców ustawowych

Krąg owych następców prawnych (spadkobierców) zależy od tego czy zmarły spadkodawca chciał mieć wpływ na to kto po nim dziedziczy czy też nie. W pierwszym wypadku przyszły spadkodawca powinien za życia sporządzić testament, w którym wskaże spadkobierców. Jednak bardzo często zdarza się, że testament nie zostaje sporządzony (zwykle wtedy, gdy w skład spadku wchodzą same długi). Wówczas zastosowanie znajdą przepisy prawa znajdujące się we wspomnianej ustawie. Polskie prawo wyróżnia zatem dwa rodzaje dziedziczenia: testamentowe i ustawowe. Niniejszy artykuł porusza problematykę reguł ustawowego spadkobrania.

Zgodnie z art. 931 § 1 k.c. w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku:

• dzieci (w tym także dzieci pozamałżeńskie) oraz
• małżonek spadkodawcy.

Jest to tak zwana I grupa spadkobierców ustawowych. Zasadą jest, że osoby te dziedziczą w częściach równych. Ponieważ jednak małżonkowi spadkodawcy musi przypadać co najmniej ¼ całości spadku, wyjątkowo udziały spadkobierców nie będą równe. Stanie się tak w przypadku gdy spadkodawca pozostawił po sobie małżonka oraz co najmniej czworo dzieci. Wtedy małżonkowi spadkodawcy przypadnie udział w wysokości ¼, a dzieciom w częściach równych odpowiednio niższy.

Warto podkreślić, że małżonkowie rozwiedzeni, a także małżonkowie pozostający w separacji po sobie nie dziedziczą (art. 9351 k.c.). W przypadku gdy spadkodawca nie pozostawił małżonka – ponieważ nigdy nie pozostawał w związku małżeńskim albo jego małżonek zmarł wcześniej – jedynymi spadkobiercami będą dzieci zmarłego. Jeżeli dziecko nie dożyje chwili śmierci spadkodawcy, to wówczas w jego miejsce wstępują jego dzieci, którym będą przysługiwać równe udziały.

Gdy nie ma dzieci …

Wyżej opisane reguły nie będą mieć zastosowania jeżeli spadkodawca nie pozostawił dzieci ani wnuków, prawnuków itd. W takim wypadku do dziedziczenia dojdą tzw. spadkobiercy II grupy, do której (zasadniczo) należą:

• małżonek oraz
• rodzice spadkodawcy.

Małżonek dziedziczy ½ spadku, a każde z rodziców spadkodawcy po ¼ udziału (jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, wówczas matka spadkodawcy odziedziczy połowę spadku). Jeżeli spadkodawca nie miał ani małżonka ani dzieci, to cały spadek po nim przypadnie rodzicom w częściach równych.

Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku (tj. chwili śmierci spadkodawcy), udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Mamy zatem kolejny podmiot wchodzący w skład II grupy spadkobierców ustawowych. Chodzi tutaj zarówno o rodzeństwo rodzone spadkodawcy, jak i rodzeństwo przyrodnie. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa nie dożyje otwarcia spadku, wówczas udział spadkowy dziedziczą zstępni rodzeństwa (dzieci, wnuki itd.).

Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.

Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. Zatem jeżeli spadkodawca pozostawił po sobie oprócz małżonka tylko jedno z rodziców albo tylko jedno z rodzeństwa, to małżonek ten zawsze otrzyma jedynie połowę spadku. Dopiero w braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.

Przepisy powyższe „ożyją” na poniższym przykładzie.

Jan Kowalski zmarł pozostawiając po sobie żonę, mamę oraz siostrę. Ojciec oraz brat Jana zmarli przed nim, przy czym brat pozostawił po sobie dwoje dzieci (X i Y). Dziedziczenie wyglądać będzie w sposób następujący:

Dodajmy jedynie, iż gdyby Jan Kowalski miał jedno dziecko, to dziedziczyłoby ono razem z małżonkiem spadkodawcy po połowie. Matka spadkodawcy, rodzeństwo ani zstępni rodzeństwa nie doszliby do dziedziczenia.

Dziadkowie, pasierbowie i trzecia grupa

Wyżej wskazane podmioty nie wyczerpują kręgu spadkobierców ustawowych II grupy. Od 28 czerwca 2009 r. grono tych podmiotów zostało znacznie poszerzone. W przypadku gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie dzieci (wnuków, prawnuków itd.), małżonka, rodziców, rodzeństwa ani zstępnych (dzieci, wnuków itd.) rodzeństwa, to cały spadek przypadnie  dziadkom spadkodawcy, którzy dziedziczą w częściach równych. Jeżeli któreś z dziadków nie dożyje otwarcia spadku udział spadkowy po nim przypadnie jego zstępnym (dzieciom, wnukom, prawnukom itd.) a jeżeli dziadek spadkodawcy nie pozostawił po sobie zstępnych, to jego udział zostanie „rozdzielony” między pozostałych dziadków w częściach równych (a więc małżonek dziadka otrzyma jedynie 1/3 udziału po zmarłym).

Może także zaistnieć sytuacja, w której spadkodawca nie pozostawi ani małżonka ani żadnych krewnych (w tym dziadków i zstępnych dziadków). Będą to rzadkie przypadki, lecz wymagają one uregulowania. Wówczas do dziedziczenia dochodzą dzieci małżonka spadkodawcy, a więc pasierbowie. Stanie się tak wyłącznie wtedy, gdy żadne z rodziców pasierba nie dożyło chwili otwarcia spadku.

W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu. Gmina albo Skarb Państwa to podmioty zaliczane do III (ostatniej) grupy spadkobierców ustawowych. Są to tzw. spadkobiercy konieczni.

Aplikant Radcowski,
Paweł Borek
 

Czytaj więcej